ضایعات محصول:
به واحدهایی گفته می شود که با استاندارد تولید محصول مطابقت نداشته و از عملیات(فرایند) تولیدکنارگذاشته یا به ارزش قراضه فروخته می شوند.ضایعات محصول ممکن است دور ریخته شوند و یا بعنوان بخشی از مواد اولیه تولید همان محصول یا سایر محصولات مورد استفاده قرار گیرند.آن مقدار/تعداد از ضایعات محصول که انتظار می رود در شرایط عادی و موثر تولید بوجود آیند و قابل کنترل نیستند، ضایعات عادی محصول محسوب می شوند.به آن مقدار/تعداد از ضایعات محصول که بیش از مقدار/تعداد ضایعات عادی محصول است،ضایعات غیر عادی محصول گفته می شود. زیرا انتظار وقوع آنها وجود نداشته و قابل کنترل می باشند.
از بابت قیمت تمام شده ضایعات عادی محصول، ثبت حسابداری انجام نمی شود. زیرا قیمت تمام شده ضایعات عادی محصول پس از کسر ارزش قراضه آنها، بین واحدهای سالم(تکمیل شده و در جریان ساخت) تسهیم می شود.این تسهیم می تواند از طریق در نظر نگرفتن تعداد ضایعات عادی محصول در محاسبات مقداری تولید (تسهیم نامریی) و یا از طریق محاسبه قیمت تمام شده ضایعات عادی محصول و سپس تسهیم آن بین واحد های سالم، صورتگیرد.
قیمت تمام شده ضایعات غیر عادی محصول پس از کسر ارزش قراضه آنها،به حساب زیان ناشی از ضایعات غیر عادی محصول منظور میشود.
زایدات :
به آنها ضایعات مواد اولیه،دور ریز و یا دم قیچی(در مورد بقایای برش ورقهای آهنی) نیز گفته می شود.اینگونه ضایعات در نتیجه پردازش مواد اولیه جهت تولید محصول بوجود می آیند و مجددا جهت همان مقصود قابل استفاده نیستند.مانند:قطعات نامنظم باقی مانده در تولید میز و صندلی و یا بقایای برش ورقهای آهنی . قیمت تمام شده ضایعات مواد اولیه بخشی از بهای مواد اولیه مستقیم در ساخت محصول بوده و به صورت جداگانه شناسایی نمی شود.اما در مورد ارزش فروش ضایعات مواد اولیه : ۱- در روش هزینه یابی نرمال(استفاده از نرخ از پیش تعیین شده سربار) و در صورتیکه ارزش فروش ضایعات مواد اولیه در محاسبه نرخ از پیش تعیین شده سربار کارخانه لحاظ شده باشد، خالص درآمد حاصل از فروش ضایعات مواد به بستانکار سربار کارخانه منظور می شود. ۲- در غیر اینصورت،خالص درآمد حاصل از فروش ضایعات مواد به بستانکار موجودی در جریان ساخت (کاهش در مواد اولیه مستقیم) منظور می گردد. ۳- در صورت کم اهمیت بودن به حساب سایر درآمدهای عملیاتی نیز می توان منظور نمود.
افت:
نوعی ضایعات مواد اولیه است که در اثر آبرفتگی،تبخیر و یا نشتی بوجود می آید و معمولا غیر قابل اجتناب و عادی بوده و بصورت جداگانه شناسایی نمی شود.
در تعریفی خلاصه و جامع میتوان گفت:
زائدات معمولا از مواد اولیه ناشی میشوند درحالی که ضایعات مشتمل بر ان دسته از محصولاتی است که ویژگی محصولات سالم را ندارند و بعضا دارای ارزش فروش میباشند.

درجه بندی ضایعات :

نحوه درجه بندی ضایعات آهن (قراضه) توسط کارخانجات فولاد و روش معمول درجه بندی به شرح زیر می باشد که همیشه هم از سوی کارخانجات فولاد رعایت نمی گردد:

ضایعات آهن سوپر ویژه :

آهن آلات ساختمانی از قبیل تیرآهن، خرده میل گرد، گوشه ورق ضخیم ، نبشی، ناودانی و لوله های ضخیم کمتر از دو متر (شاسی خودروهای سنگین برش داده شده و ورق های روغنی زنگ زده شامل درجه سوپر ویژه می شوند)

ضایعات آهن ویژه :

 شامل ورق روغنی سیاه و بدون زنگ زدگی، تکه نبشی، سر تیر آهن، انواع میلگرد و چهار پهلوی کوتاه قد، تکه ناودانی، ناره ورق های ضخیم ، لوله سیاه ضخیم، کناره ورق های ضخیم، انواع تسمه های آهنی ضخیم، قالب های بتنی(با کسر)،پرسی میلگرد، رینگ اتومبیل، موتور یخچال پله شده(با کسر)

ضایعات آهن درجه یک :

  لوله سیاه صنعتی ، قوطی و پروفیل بدون زنگ زدگی، انواع لوازم موتوری سبک و سنگین، شاسی اتومبیل سنگین، سر و ته آبگرمکن بدون رسوب، انواع ورق های روغنی و سیاه رنگ دار، ریل قطار، آهن آلات شرکت برقی با مجوزسر و ته شوفاژ بدون رسوب(با کسر)، انواع چرخ دنده،

ضایعات آهن درجه دو :

 ضایعات آهن درب و پنجره، تنه دوچرخه و موتور سیکلت، آبگرمکن بدون رسوب برش خورده، لوله بار گالوانیزه، لوله بار سبک، انواع توری، سیم جوش(با سی درصد کسر)، تسمه های کلاف شده، میل گرد کلاف شده، ورق های گالوانیزه، اتصالات گالوانیزه، بسته بندی بدون زنگ زدگی و فنرهای بانداژ

ضایعات آهن درجه سه : 

ورق گالوانیزه مستعمل و رنگ خورده، حلب بهداشتی فله، منبع اگزوز، شلنگ های فشار قوی سوخته

ضایعات آهن درجه چهار :

 انواع پلیسه زنگ نزده (با حداقل دو درصد کسر)

ضایعات آهن روغنی :

به ورق های نو با ضخامت کمتر از یک میلی متر اطلاق می شود .

 ضایعات آهن گالوانیزه :

به آهن آلاتی که پوشش گالوانیزه دارند اطلاق می شود مانند کانال های کولر، لوله آب و …

ضایعات آهن آلیاژی :

به آهن آلات شامل عناصری از جمله نوع کروم، منگنز، نیکل و … آلیاژی گفته می شود مانند میل لنگ، چرخ دنده، کمک فنر برش خرده، تسمه فنری سیم بکسل خردشده
بارهای ممنوعه : شامل ادوات جنگی و قلم جوش و کمک فنر سالم و ته پاتیل و سیم لاستیک و ته انباری و کپسول گاز دربسته ( و پر کردن مخازن آبگرمکن و شوفاژ با خاک ) میباشد که بارگیری این اجناس حتی باعث صفر شدن بار هم میشود .

قابل توجه اینکه نبشی اداره برق و ریل قطار و پیچ و مهره و ادوات دستگاه بافندگی و  اجناسی از این قبیل با توجه به هر شرکت در قالب درجه بندی  متفاوت دسته بندی میشوند که بین درجه یک و دو متغیر میباشد .

پی آمد اقتصادی ناشی از استفاده از قراضه های فراوری نشده درکوره های ذوب

آلاینده ها و ناخالصی های معمول و دارای فراوانی در قراضه های عمومی بازار:

• خاک، سنگ و کلوخه های معدنی، مواد آلی و کانی مضر، نخاله های ساختمانی، زنگ فلز و شیشه.
• مواد پتروشیمی (رنگ، لاستیک، پلاستیک، انواع روغنها و…)
• قطعات الکترونیک (برد کامپیوتر، قطعات موجود در دستگاههای رده خارج شده و…)
• فلزات غیر همنام (مس، کرم، نیکل، سرب و…)
• کپسولهای حاوی مواد تحت فشار (پیک نیک، کپسولهای آتش نشانی، کمک فنرها، ظروف حاوی مایعات مثل آب، اسید و…)
• مواد خطرناک (نظیر آزبست ، لنت ترمز،صفحه کلاچ، قطعات دارای سیمانهای آزبستی و…)
• مواد منفجره شامل قراضه های جنگی ، محفظه های سربسته، قراضه های ناشناس و ….

به دلیل عدم دسترسی واحدهای ذوب به قراضه های فراوری شده، در زمان شارژ قراضه به کوره، ممکن است از یک سو فلزات یا غیر فلزاتی وارد کوره شوند و از سوی دیگر باعث کاهش راندمان و افزایش انواع آلاینده ها گردند. وجود ناخالصی ها و آلاینده ها باعث تولید انواع ذرات معلق ، انواع گازهای سمی و سرباره می شوند.گازهائی نظیر دی اکسین و فوران که سرطانزا بوده و وارد محیط زیست می شوند. دفع سرباره نیز باعث از بین رفتن بخشی از ذوب می شود و هرچه بیشتر باشد مذاب بیشتری را هدر می دهد. ۴۰۰  کیلوگرم ناخالصی معادل ۲ درصد شارژ قراضه در یک کوره ۲۰ تنی است. هرتن ماده که وارد کوره ذوب می شود  ۶۰۰ kwh انرژی برای ذوب آن مصرف می شود. یعنی برای ذوب ۴۰۰ کیلو آلاینده حداقل۲۴۰ kwh انرژی هدر می‌رود. همچنین جمع آوری، حمل و دفن اصولی هر کیلو سرباره و خاکستر فیلتر حداقل ۵۰۰ ریال بر هر کیلوگرم هزینه دارد.

هزینه تولید هر کیلوگرم ماده اعم از فلز خالص ،سرباره ،خاکستر فیلتر و ۲۵۰ … تا ۳۰۰ تومان می باشد. این در حالیست که می توان روزانه حداقل ۱۰ پاتیل ذوب گرفت. جمع هزینه های پنهان و فرصت از دست رفته در یک کارخانه با تولید روزانه ۴۰۰ تن و ۳۵۰ روز کاری در سال و در نظر گرفتن میانگین آلودگی معادل ۲ درصد، حداقل ناخالصی و مواد آلاینده که روزانه وارد کوره می شود ۸ تن و در مقیاس سالانه ۲۸۰۰ تن خواهد بود. حداقل هزینه تولید برای این آلاینده ها ۷۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان بوده و حداقل هزینه جمع آوری و حذف این آلاینده ها ۱۴۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان خواهد شد و انرژی صرف تولید برای تولید این آلاینده ها معادل۱۶۸,۰۰۰,۰۰۰ تومان می شود که جمعاً متجاوز از یک میلیارد تومان سالانه است. به این رقم، سود ازدست رفته ۲۸۰۰ تن را نیز باید افزود. توجه داشته باشیم که مبلغ فوق بدون احتساب مذاب خالصی است که به همراه سرباره از کوره بیرون می ریزد.وجود مواد آلاینده و بخصوص فلزات غیرهمنام، باعث تخریب نسوزهای کوره شده و علاوه بر هزینه های تعویض نسوزها ، باعث افزایش زمان تعطیلی کوره بخاطر تعمیرات می شود که تماماً هزینه و قابل محاسبه است، از طرفی بهاء خرید ناخالصی را که برابر با قیمت قراضه، پول بابت آن پرداخت شده است را باید به تمامی ارقام قبلی، افزود.

بازار ضایعات آلومینیوم و آهن :

بازار ضایعات آلومینیوم و آهن : به نظر ناظران صنعتی، بازار آهن قراضه از وضعیت عجیب (سطح بسیار بالای قیمت، حتی در شرایطی که قیمت های فولاد به ویژه قیمت محصولات تا حدی نوسان داشته) برخوردار بوده است. مدیر عامل موسسه صنایع بازیافت قراضه (Isri) می گوید: حتی در دوران رکود نیز قیمت های قراضه چندان کاهش پیدا نکرد و تغییرات فقط ماهیانه بوده است. یک تحلیلگر آمریکایی می گوید: قیمت HMS1 در اوایل ماه اکتبر به ۴۱۰ دلار  قراضه در هر تن رسید که بالاترین سطح از اواخر سال ۲۰۰۸ بوده است.
در اوج رکود در سال ۲۰۰۰ ، قیمت HMS شماره یک به طور متوسط ۲۰۵ دلار و قیمت قراضه بوشلینگ ۲۶۰ دلار در هر تن بود، اما قیمت ها بسرعت افزایش یافته و قیمت قراضه HMS نوع ۱ در سال ۲۰۱۰ به طور متوسط به ۳۵۶ دلار در هر تن و به ۴۲۵ دلار در هر تن امسال تاکنون رسیده و قیمت بوشیلینگ شماره یک به طور متوسط در اواخر سال گذشته به ۴۴۱ دلار در هر تن و امسال به ۴۹۱ دلار رسیده است. قراضه دم قیچی (Shredded) که در سال ۲۰۰۹ به ۲۳۴ دلار سقوط کرد، سال گذشته به طور متوسط به ۳۸۱ دلار در هر تن و امسال به ۴۵۳ دلار رسید. در اوایل ماه اکتبر امسال قیمت قراضه دم قیچی حدوداً ۵ تا ۱۰ دلار در هر تن کاهش پیدا کرد. این قیمت بسیار بالا است و نمی توان همیشه چنین قیمتی را حفظ کرد. بازار ضایعات آلومینیوم نیز نوساناتی را تجربه کرده، اما این نوسانات در حد دیگر بازارهای ضایعات غیرآهنی مانند مس و نیکل نبوده و بعضاً دلیل آن نقش برجسته بازارهای سلف برای آلومینیوم و دیگر فلزات پایه است. به گزارش معدن و توسعه به نقل از متال بولتن، یک تحلیلگر می گوید: در حالی که قیمت ضایعات مس اخیراً ۶۰ سنت در هر پوند کاهش پیدا کرده، ضایعات آلومینیوم فقط ۵ تا ۷ پایین آمده، اما دلیل این که چرا قیمت های آلومینیوم اولیه و ثانویه چنین نوسانات شدیدی را مانند مس تجربه نکرده این است که آلومینیوم از پایینترین سطح آغاز کرده، اما اخیراً بازارهای ضایعات آهن و آلومینیوم تحت تاثیر منفی وضعیت بازار قرار گرفته و به همین دلیل مصرف کنندگان داخلی و خارجی قراضه برای خرید در این شرایط که ثبات و اطمینان در بازار وجود نداشته، محتاطانه عمل می کنند، چون اقتصاد تولیدات صنعتی وضعیت مشخصی ندارد. یک تحلیلگر می گوید: احتیاط در بازار حاکم است و علامت روشن و مشخصی در چشم انداز دیده نمی شود و از شواهد اینگونه پیداست که اقتصاد آمریکا مجدداً وارد یک دوران رکود عمیق دیگری خواهد شد، اما برخی از تحلیلگران نیز پیش بینی می کنند که بازار قراضه به رشد تدریجی خود ادامه داده و در پایان امسال و یا اوایل سال آینده قیمت های آن مجددا بالا خواهد رفت. مصرف کنندگان از آینده خودم یترسند، آنها نگران از دست دادن کار خود و بدهی ها هستند و و از میزان فعالیت های خود در بازار کم کرده اند.

خرید در حد نیاز:

مساله این است که آهن قراضه گران شده، بنابراین هر کس به حد نیاز خود خریداری می کند. این داستان برای ضایعات آلومینیوم نیز صادق است. چین مدتی است که در بازار خاموش است و خریداری ندارد، به خصوص آلومینیوم ثانویه نمی خرد و در نتیجه این کشور را در تابستان به یک صادرکننده تبدیل کرده بود و فقط خریدارانی که به فلزات نیاز دارند تا سفارشات خود را تکمیل کنند فعال هستند، اما در غیر این صورت بازار کاملاً آرام است و صادرکنندگان با افت تقاضای بازار دچار مشکل شده اند و با شروع بحران در بازار در دو ماه گذشته خریداران نیز عجله ای برای خرید نداشته اند.

آشنایی با انواع قراضه آهن : آهن قراضه یا scrap ، به تولیدات معیوب ، مصالح کهنه و ضایعات چدنی وفولادی غیرقابل مصرف اطلاق می شود. قراضه ها اصلی‌ترین منبع فلزی جهت شارژ در کوره قوس الکتریکی هستند. معمولا نیاز است بر روی اکثر قراضه‌هایی که در کوره های الکتریکی بکار برده می شوند عملیات آماده سازی انجام شود. به قراضه آهن ضایعات آهن نیز گفته می شود.

قراضه های مورد استفاده در کوره های قوس از دو منبع اصلی زیر تهیه میگردند:
قراضه های برگشتی خط : return scrap
قراضه خریداری شده : purchase scrap

قراضه برگشتی

قراضه های برگشتی از ضایعات خط تولید بدست می آیند. قراضه ای که از عملیات فولادسازی و نورد بدست می آید، بهترین و تمیزترین قراضه است. این قراضه دارای ترکیبی یکدست و مشخص بوده و حداقل مقدار کثیفی و مواد غیرفلزی را داراست.

این قراضه ها را معمولا با کمی آماده سازی که صرفا برشکاری میباشد می توان در کوره قوس مصرف کرد. لیکن این موضوع درباره تمام قراضه های برگشتی صادق نیست. یک نوع دیگر قراضه های برگشتی قراضه هائی است که دارای آلودگی های زیاد تر از حد معمولی است که باید آنها را پاکسازی کرد . مانند: ته تاندیش ها و خرسک ها.

ته تاندیش ها: ذوب مانده در تاندیش که پس از پایان فرایند ریخته گری مداوم و یا تعویض تاندش بجا می‌ماند. درون ذوب منجمد شده تاندیش استوپر های نسوز ، بلوک ها ، تربو استوپ ها ، دم ها و بعبارتی آجرهای نسوز بجای مانده است که در صورت عدم جداسازی و شارژ درون کوره قوس ، هم امکان شکستن الکترود را فراهم میکنند و هم احتمال ورود به مجرای تخلیه مذاب در هنگام تخلیه را دارند.

 ته تاندیش آماده سازی نشده

نمونه ای از برش ته تاندیش

خرسک ها : نوع دیگر قراضه های برگشتی که نیاز به آماده سازی دارند ذوب های ریخته شده در چاله های اضطراری یا ظروف سرباره و راهگاه ها می باشند که بواسطه وجود سرباره زیاد در آنها امکان برشکاری آن ها به سادگی مقدور نمی‌باشد .معمولا به این قراضه ها خرسک می‌گویند.

نمونه ای از خرسک

قراضه های خریداری شده

قراضه های خریداری شده را میتوان در چند دسته طبقه بندی نمود . مثلا یک نمونه دسته بندی زیر را می توان در نظر گرفت که بر اساس منابع تولید آنها می باشد:

• قراضه‌هایبازیافت شده از کالاهای تجاری شامل خودروها و لوازم خانگی
• قراضه‌هایبازیافت شده از تجهیزات صنعتی، ساختمان ها و پل ها.

قراضه بازیافت شده از کالاهای تجاری، بیشتر در دسترس است. این نوع قراضه معمولاً با سایر مواد مخلوط است و عمل جداسازی عموماً مشکل است. بر روی این نوع قراضه باید عملیات جداسازی در چند مرحله صورت گیرد تا نهایتاً برای استفاده در کوره قوس الکتریکی آماده گردد. هر چند که این نوع قراضه ارزانتر از قراضه های بدست آمده از عملیات فولادسازی است اما قیمت واقعی آن تحت تأثیر میزان عملیات لازم برای جداسازی آن می‌باشد. قراضه بازیافت شده از تجهیزات صنعتی، ساختمان ها و سازه ها دارای کیفیت یکدست و مناسبی است اما‌ شدیداً نیازمند عملیات آماده‌سازی می‌باشند.

قراضه سنگین آماده نشده

عموماً این نوع قراضه‌ها از نظر حجم بسیار بزرگ هستند و برای آماده‌سازی جهت استفاده در کوره قوس الکتریکی باید بریده شده و به قطعات کوچکتری تبدیل گردند؛ این کار با دستگاه‌های برش مکانیکی و یا با مشعل برش صورت می‌گیرد.

معمولترین نوع طبقه بندی قراضه ها

• تقسیم بندی فیزیکی قراضه
  • تقسیم بندی کیفی قراضه

۱- تقسیم بندی فیزیکی قراضه :

طبقه بندی بر اساس دانسیته
• قراضه سبک ۱ و ۲
• قراضه متوسط ۱ و ۲
• قراضه سنگین ۱ و ۲
• قراضه ویژه

علاوه بر تقسیم بندی قراضه بر اساس دانسیته تقسیم بندی گسترده تری در شناخت قراضه ها موجود می باشد که در زیر به آن اشاره می کنیم:

– چدن
– قراضه های پرسی
– قراضه های شردر
– تراشه های فولادی و چدنی
– قراضه های قیچی و سنبه کاری ورق ها
– قراضه های آلیاژی

ابعاد قراضه

یکی از ویژگی های فیزیکی مهم قراضه، ابعاد آن است. زیرا اندازه قطعات قراضه برای مصرف در کوره ها باید مناسب باشد در صورت عدم کنترل ابعاد قراضه، ممکن است مشکلاتی در روند ذوب پیش آید.

مواد غیرفلزی همراه با قراضه

مواد غیرفلزی موجود در قراضه در روند تغذیه به کوره وارد شده مانند لاستیک های فرسوده ، آجرهای نسوز ، مواد حاوی آب ، روغن موجود در قطعات ماشین آلات فرسوده که حالت مایع دارند که باعث ایجاد انفجار در کوره می شوند.
مواد جامد و عایق همراه قراضه می تواند باعث شکستن الکترودها در کوره قوس الکتریکی شود زیرا در روند ذوب سرعت پائین آمدن الکترودها ، تابع هدایت الکتریکی مواد بین الکترود و شارژکوره است که در صورت برخورد الکترود با مواد عایق باعث شکست الکترود می شود. اثر مواد غیرفلزی همراه قراضه علاوه برکاهش بازده ذوب عوارض دیگری نیز بوجود می آید که به شرح زیر می باشد :
• درصد تلفات آهن افزایش می یابد.
• درصد مصرف آهک زیاد می شود.
• مصرف انرژی الکتریکی به ازای هرتن فولاد مذاب افزایش می یابد.

ترکیب شیمیایی آهن قراضه

خواص شیمیایی قراضه ها با نوع تولید و گرید فولاد تولیدی ارتباط مستقیم دارد که شامل یکسری عناصر مفید و مضر می باشد. آهن قراضه ممکن است دارای فلزاتی مانند مس ، قلع ، روی وغیر فلزاتی مانند فسفر و گوگرد باشد. این عناصر باعث پائین آمدن کیفیت فولاد می شوند. لذا بازرسی و تفکیک انواع آهن قراضه به ویژه آنهایی که دارای عناصر فوق الذکر هستند لازم است . لذا درصد مصرف انواع آهن قراضه، در شارژ کوره ها برحسب نوع فولاد تولیدی فرق می کند. به این دلیل ترکیب شیمیایی قراضه برای تولید انواع فولادهای ساختمانی و فولادهای آلیاژی و مخصوص مهم است.
معروف ترین تقسیم بندی کیفی قراضه که در فولاد سازی ها مد نظر است و غالبا بر اساس وجود برخی عناصر مضر در فولاد طبقه بندی می شود ، در رابطه با قراضه های خریداری شده کاربرد دارد و آن درجه کیفی قراضه یا تقسیم بندی کیفی قراضه است.

۲- تقسیم بندی کیفی قراضه

• قراضه های با کیفیت بالا :          cu max %1.0
  • قراضه کیفیت متوسط :  cu max % 1..0
  • قراضه های کیفیت پائین :               cu max %1..0
  • قراضه های با کیفیت خیلی پائین :  cu max %0
  • چدن :  بدون مس