اتصال آرماتورها از احتیاجات اصلی ساخت سازه است. در گذشته اتصال آرماتور توسط روی هم قرار گرفتن میلگرد ها و سیم پیچی آن ها به یکدیگر و لایه گذاری مجدد بتن بر روی آن ها برای ایجاد اتصال مناسب و انتقال صحیح بار از یک میلگرد فولادی به دیگری صورت می گرفت. روش فوق به علت مصرف زیاد فولاد مقرون به صرفه نبوده و در مواردی حتی قابل اجرا نمی باشد. روش اتصال مکانیکی (شبیه جوشکاری) وجود دارد که میلگردها داخل یک غلاف با پخ های داخلی قرار گرفته و در انتهای میلگرد فلز مذاب جهت اتصال آن ها ریخته می شود. فلز مذاب منجمد شده و اتصال در این روش از استحکام قابل قبولی برخوردار می باشد. در حال حاضر برای اتصال میلگردهای بتن از روش های جوشکاری استفاده می شود. سه روش عمده جوشکاری برای اتصالات وجود دارد ولی چندین فرایند دیگر را نیز می توان به این منظور استفاده کرد.
امروزه به دلایل زیر برای اتصال آرماتور، به طور گسترده ای از جوشکاری استفاده می شود
نکته قابل توجه آنکه ممکن است اتصال آرماتور به دیگر فولادهای جوش پذیر به منظور افزایش استحکام آرماتور انجام شود. در چنین مواردی همیشه باید تاثیر جوشکاری را به روی شکل قطعات مد نظر قرار داد. همچنین ممکن است آرماتور به دیگر فولادها توسط خال جوش اتصال یابد که این هم برای ثابت کردن موقعیت این اجزا انجام می شود. در اینجا نیز باید اثر جوشکاری بر روی قطعات مد نظر قرار گیرد.
قطعات جوشکاری شده براساس طبقه بندی کد AWS D1-4 در مواردی که شرایط مقاومت به ضربه مورد نیاز باشد، در حالت عمومی استفاده نمی شوند. شرایط تست ضربه میلگردهای آرماتور جوشکاری شده در این کد آورده نشده است.
قابلیت اتصال یک فلز به فلز دیگر توسط فرایند خاص جوشکاری را جوش پذیری گویند.
جوش پذیری مواد تابعی است از:
ترکیب شیمیایی مواد، تعیین کننده پارامترهای جوشکاری در استاندارد است. نمونه های جوشکاری شده در محدوده دمایی محیط از ۱۵ تا ۳۵ درجه سانتی گراد و تا زیر دمای صفر درجه سانتی گراد در استاندارد DIN50014 مشخص شده است. برای تعیین ترکیب شیمیایی آرماتور جوش پذیر، حدود بالای عنصر کربن، فسفر، سولفور و نیتروژن که توسط آنالیز ریختگی محصول درجه اول در استاندارد DIN488-part 1-sep 1984 مشخص شده مورد استفاده قرار می گیرد. اگر سازنده ترکیب شیمیایی را تغییر دهد، برای معلوم شدن قابلیت جوش پذیری، بازرسی ها تکرار خواهند شد.
با توجه به مطالب ذکر شده جوش پذیری میلگردها وقتی مورد تایید است که ترکیب شیمیایی و آزمون های صورت پذیرفته بر روی اتصالات جوشی مورد تایید باشند. طبق استاندارد DIN 488-part 7-jun 1986 تعداد نمونه های آزمون که برای پیدا کردن خواص مکانیکی، توسط شرکت بازرسی انجام می شود، نباید کمتر از ۱۰ عدد باشد. جدول زیر اطلاعات کافی در این مورد می باشد.
ترکیب شیمیایی فولادهای بتن
آزمون های جوش پذیری در بازرسی اولیه
ابعاد اسمی قطعات مورد آزمون برای هر آزمایش مطابق استاندارد مشخص می باشد. برای آزمایش ها فرم های گزارش باید تهیه شود. همچنین دقت در تهیه نمونه ها نیز از اهمیت به سزایی برخوردار است. طبق استاندارد، اتصالات جوشی از قطعاتی تهیه می شود که هیچ گونه عملیات پیر سختی ندیده باشند.
انجام آزمون طبق استاندارد انجام می شود. آزمون ها باید بدون جدا کردن حتی یک میلگرد انجام شود. در مورد فرایندهای SMAW و MAG نمونه ها در دمای محیط، جوش داده می شوند و فاصله زمانی جوشکاری تا انجام آزمون باید کمتر از ۳ روز باشد.
قبل از انجام جوشکاری بر روی سازه و همچنین در حین انجام جوشکاری و ایجاد هر نوع تغییری در شرایط انجام فرایند و شرایط کلی ساختمان و سازه، در مورد مونتاژ قطعات و ایجاد اتصالات مناسب، بازرسی باید توسط ناظر انجام شود. این بازرسی می تواند شامل موارد زیر باشد.
۱- دو نوع نمونه برای آزمون ها می توان تهیه کرد. اول اینکه نمونه قبل از شروع عملیات جوشکاری بر روی سازه تهیه شود که به آن نمونه جوش های مقدماتی گفته شده و دیگر اینکه نمونه در حین انجام عملیات جوشکاری بر روی سازه تهیه گردد که به آن نمونه جوش های معمولی گفته می شود.
۲- نمونه جوش های مقدماتی برای تنظیم پارامترها طبق شرایط موجود در محل انجام فرایند جوشکاری می باشد. کمترین تعداد نمونه برای آزمون در جدول زیر موجود می باشد.
۳- آزمون بر روی نمونه جوش های معمولی فهرست شده در جدول هر هفته و همچنین هنگام اعمال هر نوع تغییری در عملیات و تجهیزات و تنظیمات انجام خواهد شد. اگر آزمون نمونه جوش های مقدماتی انجام شده باشند، از نمونه های آزمون هفته اول کم می شوند.
آزمون تعیین سطح کیفی
نکاتی را که باید برای انجام آزمون کشش مد نظر قرار داد عبارت است از:
۱- آزمون بر روی نمونه هایی که به صورت معمولی جوشکاری شده و دارای اتصال جوشی تقریبا در وسط نمونه هستند انجام می شود.
۲- فاصله ای از نمونه که بین دو فک دستگاه کشش قرار می گیرد نباید کمتر از مقدار ( طول جوش + ds2 × ۱۰ + ds1 × ۱۰ ) باشد که ds1 و ds2 اندازه اسمی قطر میلگردهای متصل شده است.
۳- نمونه های ایجاد شده در فرایندهای SMAW و MAG براساس شکل زیر تهیه می شوند.
نمونه آزمایش کشش
۴- نمونه برای آزمون اتصال لب روی هم جوش مقاومتی باید شامل دو نقطه جوش باشد.
۵- وقتی میلگرد بتنی به فولادی دیگر جوش شود. (شکل های زیر) نمونه برای آزمون کارگاهی و سایت باید مانند شکل ۲۹ باشد و از دو فولاد در آزمایش اتصال واقعی استفاده شود.
۶- روش انجام تست طبق استاندارد DIN 50145 می باشد
۷- قطر سوراخ قرار گیری میلگرد در داخل ورق برای آزمون اتصالات که توسط جوش های گوشه ای درست شده است مانند شکل های ۳۰ و ۳۱ و ۳۲ تقریبا برابر با ۲ds می باشد (شکل های زیر)
جوش لب روی هم برای اتصالات حامل بار
اتصالات با جوش های کناره لب روی هم
اتصالات با جوش های لب روی هم دو لبه
اتصالات جوشی با جوش های کناره لب روی هم
جوش لبه گوشه ای در میلگرد گلوئی
جوش لبه گوشه ای در میلگرد Inset
جوش لبه گوشه ای در میلگرد لب به لب
جوش لبه گوشه ای در میلگرد Inset
جوش لبه گوشه ای در میلگرد لب به لب
فرایندهای جوشکاری که برای اتصال میلگردهای فولادی به کار رفته در بتن استفاده می شوند در جدول زیر فهرست شده اند. این جدول اکثر روش های معمول و مورد استفاده در جوشکاری آرماتور در سازه ها را معرفی می کند. ضمن اینکه ممکن است با توجه به شرایط، روش های دیگری طبق نظر و تایید مهندس مورد استفاده قرار گیرند.
فرآیندهای مرسوم جوشکاری آرماتور
نکاتی که برای آماده سازی قطعات میلگرد بتن قبل از انجام جوشکاری باید رعایت شود مطابق زیر می باشد:
۱- سطح آرماتور باید عاری از هرگونه چربی، رنگ و هرگونه جسم خارجی باشد.
۲- دمای میلگرد در محل سایت در منطقه جوشکاری کمتر از صفر درجه سانتی گراد نباشد و از سرد شدن سریع، بعد از جوشکاری جلوگیری شود.
۳- اتصالات انتقال دهنده بار و غیر انتقال دهنده بار، با روش جوشکاری یکسان، میزان دقت مشابه و شرایط یکسان، جوشکاری می شوند.
۴- در مورد میلگرد آرماتور که توسط پیچش سخت شده است، فقط انتهای میلگردها که تغییر شکل نیافته اند می توانند جوشکاری شوند. ( در صورتی که اتصالات منتقل کننده بار نباشند)
در استاندارد AWS D 1-4 فقط سه فرایند مشخص شده در جدول، پایه و اساس کار هستند و باقی فرایندها وقتی استفاده می شوند که مهندس اجازه استفاده از آن ها را صادر کند.
اجازه استفاده از فرایندها وقتی صادر می شود که توسط آزمون هایی تایید شده و کیفیت مورد قبول اتصال حاصل گردد.
فرایندهای جوشکاری مورد استفاده برای ایجاد اتصالات جوشکاری شده در میلگردهای آرماتور را می توان براساس نوع بار و ابعاد میلگردها مجزا نمود. جدول زیر فرایندها و ملزومات جوشکاری مورد تایید استاندارد DIN 1045 را نشان می دهد.
فرایندهای جوشکاری مورد تایید و ملزومات مطابق DIN
غیر از مواردی که در زیر تغییر یافته اند، تنش های مجاز برای جوش های با نفوذ کامل در اتصالات جناقی و شیاری و در حالت لب به لب همانند استحکام کششی یا فشاری فلز پایه خواهند بود. تنش های مجاز برای جوش گوشه، جناقی و شیاری مطابق جدول زیر است.
تنش های مجاز در جوش ها
۱- تعریف مساحت موثر در ادامه خواهد آمد
۲- استفاده از فلز پر کننده یکسان
۳- برای خستگی یا بارگذاری دینامیک به کد ساختمانی یا تعیین مقادیر تنش های مجاز رجوع شود
مقدار استحکام سیم که به روش کشش سرد ایجاد شده است هنگام جوشکاری کم می شود. برای تهیه فلز پر کننده مورد استفاده باید از مقاومت مشخص شده در کمترین مقدار مقاومت کششی فلز جوش داده شده استفاده کرد.
مساحت، طول، اندازه ساق و بعد موثر بر گلویی جوش
برای محاسبه میزان تنش قابل تحمل توسط مقاطع جوش، ابعاد پروفیل جوش را باید مطابق با استاندارد بر مبنای ابعاد اسمی میلگرد تهیه کرد. برای این منظور ۳ دسته پروفیل جوشکاری شده قابل بررسی می باشد
در این نوع اتصالات مساحت موثر جوش به صورت مساحت اسمی مقطع عرضی میلگرد جوش داده شده تعیین می شود.
توجه به این نکته حائز اهمیت است که در جوشکاری میلگردهایی با ابعاد گوناگون، مساحت جوش بر مبنای میلگرد کوچکتر تعیین می شود.
اتصالات لب به لب مستقیم ( بدون قطعه واسطه)
اتصالات لب به لب مستقیم نشان داده شده در انتقال بین ابعاد متفاوت
در این گونه اتصالات مساحت موثر جوش برابر میزان طول چندگانه و ابعاد جوش خواهد بود (شکل ۳۹). طول موثر جوش باید برابر طول جوش مشخص شده باشد. حداقل اندازه جوش موثر، نباید کمتر از دو برابر قطر میلگرد باشد. یعنی یا برابر قطر میلگردها بوده و یا در مورد اتصال با دو قطر متفاوت، دو برابر قطر میلگرد کوچکتر باشد.
اندازه جوش موثر در جوش های شیاری V شکل
نکات زیر باید در مورد اندازه موثر جوش مد نظر قرار گیرد:
برای جوش جناقی اندازه جوش موثر برابر ۶/۰ شعاع میلگرد برای جوش جناقی خواهد بود. برای اندازه های بزرگتر جوش موثر باید مقدار تنش مجاز تعیین شود. WPS مقادیر بزرگ تر جوش را تعیین می کند. در اتصال میلگردهایی با قطرهای متفاوت شعاع مبنا براساس شعاع میلگرد کوچکتر خواهد بود. برای تعیین اندازه جوش آزمون انجام می شود.
مساحت موثر جوش در این گونه مقاطع برابر طول چندگانه گلویی موثر خواهد بود. توجه به این نکته حائز اهمیت است که تنش ها در جوش گوشه برای ایجاد بار در هر جهتی هستند و مساحت موثر جوش به این منظور محاسبه می شود.
طول موثر جوش در یک جوش گوشه، با محاسبه انحنا در طول محور جوش محاسبه می شود.
اتصالات جوشکاری براساس نحوه انتقال نیرو
اتصالات جوشکاری شده براساس نحوه انتقال نیرو به دو دسته کلی زیر تقسیم می گردند:
این نوع اتصالات، منتقل کننده بار و نیروها بین میلگردهایی هستند که به هم وصل شده اند. محاسبه بارهای مجاز هر نوع از این اتصالات در استاندارد DIN1045 آمده است.
اتصالات مستقیم بین میلگردهایی با ابعاد متفاوت برای انتقال نیرو و کمک به جریان تنش ایجاد می شوند.
این نوع اتصالات برای اتصال میلگردهای آرماتور به هم و به دیگر فولادها مورد استفاده قرار می گیرند که برای ثابت کردن اجزاء و بخش های سازه می باشند.
براساس استاندارد DIN1045 مقدار قابلیت انتقال بار در هر اتصال به منظور محاسبات سازه مورد استفاده قرار می گیرد.
صرف نظر از اینکه اتصال ناقل بار باشد یا نباشد، در تقسیم بندی کلی، اتصالات جوشکاری مورد استفاده در جوشکاری آرماتور شامل موارد جدول زیر می باشد.
اتصالات مرسوم در جوشکاری میلگرد بتن
در موارد مناسب، میلگرد بتن ممکن است به دیگر اعضای فولادی سازه جوش شده و جوش با اتصال متنوع ایجاد گردد.
میلگردهای بتن می توانند توسط اتصالات جدول فوق جوشکاری شوند. با این وجود اتصالات لب به لب مستقیم معمولا در مورد میلگردهای بزرگتر از شماره ۶(۱۹) استفاده می شوند. برای نمونه به شکل های زیر دقت کنید.
اتصالات لب به لب مستقیم
جزئیات اتصالات لنگرگاه ها، صفحات اصلی و فروشونده ها
در جدول زیر فرایندهای جوشکاری متناسب با اتصالات و قطر اسمی میلگردها نمایش داده شده است.
فرایندهای جوشکاری، اتصالات جوشی و قطرهای اسمی میلگرد مورد تائید
به طور کلی زمانی که اتصالات براساس استاندارد DIN4099 ایجاد شوند، ممکن است که تمام نیرو توسط میلگرد آرماتور منتقل شود. یک اتصال صلیبی منتقل کننده بار در حالت کشش میلگرد می تواند ۳۰ درصد نیرو را منتقل کند.
در اتصالات لب به لب، دو میلگرد در انتها در یک محور روبروی هم قرار می گیرند که بسته به ضخامت، برای ایجاد اتصال با نفوذ کامل ممکن است پخ مناسبی در لبه ها ایجاد شود.
در ایجاد اتصال لب به لب باید به نکات زیر توجه کرد:
۱- طراحی اتصال باید براساس نکات استاندارد انجام شود. به عنوان مثال به شکل زیر توجه کنید.
جوش های لب به لب
۲- جوش ممکن است به صورت چند پاسه انجام شود. Dwell ها ممکن است بین لایه های انفرادی چیده شوند.
۳- برای ممانعت از کاهش کار سختی در اثر حرارت دیدن بیش از حد در حین انجام فرایند جوشکاری، استفاده از پشت بند برای حوضچه جوش مجاز است.
این نوع اتصالات به منظور ایجاد نفوذ کامل، در شیار جوش ایجاد می شود. جدول زیر شرایط این نوع اتصالات جوشی را ذکر کرده است.
شرایط جوش های شیاری برای اتصالات لب به لب
در اتصالات لب به لب مستقیم که حامل بارهای کششی در محور میلگرد خواهند بود، اتصال ابعاد مختلف میلگرد، مطابق دستورالعمل انجام خواهد شد. اتصال لب به لب مستقیم، اتصال انتها به انتهای مستقیم میلگردها می باشد، به صورتی که محورها تقریبا در یک جهت بوده و میلگردها تقریبا دارای یک اندازه مشخص می باشند. در این اتصال از یک لوله به عنوان پشت بند می توان استفاده کرد.
اتصال لب به لب غیر مستقیم می تواند توسط پخ v شکل یک طرفه یا دو طرفه بین میلگردها و اعضای تاب خورده ایجاد شود.
اتصال لب به لب غیر مستقیم به اتصالی گفته می شود که هر میلگرد بتن به صورت مستقیم به یک قطعه مانند ورق فولادی یا نبشی جوشکاری گردد.
برای اتصالات لب به لب وقتی که میلگردها در موقعیت افقی هستند، معمولا از جوش جناقی یک طرفه با زوایای ۴۵ یا ۶۰ درجه استفاده می شود. از جوش های جناقی دو طرفه در میلگردهای با ابعاد بزرگتر می توان استفاده کرد. وقتی که میلگردها با محورهای عمودی جوش داده می شوند، از جوش جناقی یک طرفه یا دو طرفه با یک طرف صاف یا یک طرف افقی بر روی میلگرد کوچکتر استفاده می شود.
در شکل زیر نمونه ای از زوایای پخ ها براساس نوع فرایند و وضعیت آورده شده است.
نمونه ای از زوایای پخ ها براساس نوع فرایند و وضعیت
اتصال لب روی هم توسط روی هم قرار گرفتن دو میلگرد در کنار هم و جوش آن ها به یکدیگر و با شیار V شکل ایجاد می شود.
البته جوش شیاری V یک طرفه در مواردی که اتصال فقط از یک طرف در دسترس باشد و توسط مهندس هم تایید شود، مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
اتصال لب روی هم غیر مستقیم توسط جوش یک طرفه جناقی بین میلگردها و صفحات رابط بین آن ها ایجاد می شود، به این صورت که میلگردها و صفحات به هم جوش می شوند.
در ایجاد اتصال لب روی هم توسط فرایندهای SMAW نکات زیر طبق استاندارد حائز اهمیت می باشند:
۱- برای ایجاد اتصالات لب به لب ناقل بار مطابق با شکل ۲۶ عمل کنید
۲- برای ایجاد اتصالات لب به لب غیر ناقل بار طبق شکل ۴۴ عمل کنید
۳- اگر میلگردها در لایه بیرونی مربوط به سطح ترکیب، به طور عمودی یکی روی دیگری چیده شوند و اگر قطر آن ها بیشتر از ۲۰ میلی متر باشد، طول لب روی هم نباید کمتر از ۱۵ds باشد.
اتصال لب به لب غیر ناقل بار
۴- در منطقه اتصال میلگردها کنار هم قرار داده خواهند شد و به طور پیوسته اتصال صورت می پذیرد و ممکن است جوشکاری با یک لایه انجام شود.
نمونه های اتصالات لب روی هم و تسمه ای
قطعات از پیش ریخته شده ممکن است توسط اتصال به میلگرد آرماتور در انتهای قطعه از پیش ریخته شده با فرایندهای جوشکاری و یا با جوشکاری اتصال صفحات ریختگی به قطعه از پیش ریخته شده، اتصال داخلی بیابند.
در استاندارد برای ایجاد اتصال تسمه ای توسط فرایند SMAW نکات زیر یاداوری شده است:
۱- اتصال توسط جوش های یک طرفه لب روی هم مانند شکل زیر ایجاد می شود.
اتصال تسمه ای
۲- برای اتصال بین میلگردهای آرماتور می باشد و برای حالت غیر آن باید به قسمت مربوط به جوشکاری آرماتور به دیگر اجزا فولاد مراجعه شود
۳- مساحت مقطع عرضی ۲ تسمه با هم باید در کمترین مقدار برابر میلگردهایی که به هم متصل می شوند باشد و میلگردها دارای شرایط مکانیکی یکسانی باشند. در غیر این صورت مساحت مقطع عرضی تسمه ها با نسبت تنش های تسلیم میلگردها باید مطابقت کند.
ایجاد این اتصالات باید مطابق شکل زیر باشد.
اتصالات صلیبی
در این نوع اتصال توجه خاصی در مورد خمش (خم ها) باید اعمال شود که به برخی از این موارد در ذیل اشاره شده است
۱- در مورد اتصالات صلیبی که ممکن است جوش در منطقه خم قرار بگیرد، خم قبل از جوش باید ایجاد شود. قطر خم ها در استاندارد DIN1045 آمده است و این مقدار نباید کمتر از طبقه بندی های استاندارد باشد. جوش ممکن است درون، بیرون و یا کنار خم باشد. در جایی که به بقیه اتصالات جوشی مربوط می شود، برای میلگردهایی که قبل از جوش خم شده اند، فاصله بین جوش تا شروع خم نباید کمتر از ۲ds باشد
۲- در صورتی که میلگرد آرماتور باید بعد از جوشکاری خم شود طبقه بندی های خاص استاندارد DIN1045 باید رعایت شوند.
در حین جوشکاری آرماتور باید به موارد زیر توجه کرد:
همچنین جدول زیر می تواند گزارشی را از خطرات ممکن ارائه دهد.
گزارشی از خطرات ممکن جوشکاری میلگردهای بتن
در مواردی که از اتصالات جوشی لب روی هم و یا لب به لب غیر مستقیم استفاده شده است بتن اتصال را در سطح نهایی خواهد پوشاند که این امر توسط مسلح کننده های مورب تقویت کافی را ایجاد خواهد کرد.